(Đường dẫn đến khung thành) - Bài viết tiếp theo trong loạt bài vị trí và vai trò cầu thủ lần này sẽ đề cập đến loạt vị trí quyết định sự thành bại của một CLB, và được xem là có sự thay đổi lớn nhất trong lịch sử bóng đá hiện đại: Tiền vệ lùi sâu (hoặc tiền vệ phòng ngự)
1. Tiền vệ phòng ngự là những tiền vệ thường xuất hiện ở vị trí từ khoảng 1.5 đến 2.5 của đội hình, thường đảm nhiệm vai trò là lá chắn phòng ngự cuối cùng của hàng tiền vệ. Đây được xem là vị trí bị kỳ thị nhất thế giới bóng đá hiện đại. Khác với tất cả các vị trí còn lại trên sân, từ thủ môn, trung vệ, hậu vệ cánh, đến các vị trí khác của hàng tiền vệ và tiền đạo, tiền vệ phòng ngự luôn là đối tượng duy nhất bị xem là… phản bóng đá vì vai trò đặc biệt của mình trên sân đấu: Với một vị trí có nhiều nguy cơ hơn hẳn khu trung tâm và hai cánh, nhưng lại cách xa khu cấm địa, tiền vệ phòng ngự được xem là chỗ đứng tuyệt vời cho một gã tiều phu, kẻ hủy diệt, hay hàng tá thứ danh từ đại loại như thế, hoạt động. Điều này thực sự không khó hiểu khi dưới tay Makelele, những đường bóng hoa mỹ của các số 10 bị cắt đứt không thương tiếc, còn Pepe, Nidel de Jong… thì làm run rẩy những đôi chân pha lê của đối thủ. Nhưng tiền vệ phòng ngự liệu có chỉ đơn giản như thế?
2. Các vai trò khác của tiền vệ phòng ngự
2.1 Tiền vệ phòng ngự thuần túy
Tiền vệ phòng ngự thuần túy là mẫu tiền vệ phòng ngự cơ bản nhất. Họ không chỉ là mẫu tiền vệ có khả năng phán đoán tình huống và tung ra những cú tắc bóng chuẩn xác, mà còn có đầy đủ những tố chất về thể lực cũng như kỹ thuật để bảo vệ cho phần còn lại của khu trung tâm hàng tiền vệ, nơi mà những cầu thủ sáng tạo của đội nhà tung hoành. Đa số các tiền vệ phòng ngự đều có thể hình và thể lực vượt trội, nhưng một số ít khác lại lấy kỹ năng tắc bóng và phán đoán đủ xuất sắc để bù đắp khuyết điểm thể chất đó.
Lối chơi tỉnh táo và ổn định, cộng thêm thể lực và khả năng phán đoán tình huống tuyệt vời giúp cho các tiền vệ phòng ngự luôn tạo được áp lực nhất định lên các đợt tân công của đối thủ. Một vài tiền vệ phòng ngự rất ít khi tung ra những pha tắc bóng đẹp mắt (hoặc nguy hiểm), nhưng lại được xem là hoàn thành rất tốt công việc của mình nhờ vào cách di chuyển buộc đối phương phải thận trọng (nói cách khác là dè dặt) hơn trong các pha len bóng, hoặc ngăn không cho những cầu thủ tấn công quan trọng nhất của đối phương có cơ hội tiếp cận với bóng ở vị trí thuận lợi. Ngược lại, một số cầu thủ khác có số pha tắc bóng và tỉ lệ thành công cao đến mức kinh ngạc nhưng lại không bao giờ được đánh giá cao trong vai trò tiền vệ phòng ngự vì cách di chuyển quá ít trách nhiệm với hệ thống phòng ngự. Trong những trường hợp này, các kết quả thống kê sau trận đấu không chỉ khiến cho đa số người xem bóng đá hiểu sai về vai trò cũng như đóng góp của loại cầu thủ này trong trận đấu.
Ngoài nhiệm vụ bảo vệ khung thành, các tiền vệ phòng ngự loại này còn là người hỗ trợ cho những chân chuyền mong manh của đội nhà trước sức mạnh thể lực của các cầu thủ đối phương. “Kẻ xấu” trong mô hình bộ đôi sáng tạo – hủy diệt đã có một thời là biệt danh riêng của mẫu tiền vệ này. Đương nhiên, tiền vệ phòng ngự thuần túy đôi khi cũng có thể “lười biếng” hơn trong nhiệm vụ này nếu tiền vệ sáng tạo của họ không phải là loại “dễ bắt nạt”, hoặc sơ đồ chiến thuật đội nhà có khả năng áp đảo đối phương về số lượng… đại loại thế. Dù sao, đây cũng không phải nhiệm vụ chính.
Tiền vệ phòng ngự trong các loại chiến thuật cụ thể còn cần sở hữu khả năng chuyền bóng ổn định để hoàn thành nhiệm vụ làm cầu nối giữa hậu vệ và tiền vệ trung tâm. Họ cũng có thể xông lên hỗ trợ tấn công và dứt điểm từ xa khi cần thiết. Tuy nhiên, yêu cầu này có lẽ là yêu cầu ít quan trọng nhất đối với tiền vệ phòng ngự thuần túy.
22. Tiền vệ mỏ neo
Mẫu tiền vệ này gần tương tự như một tiền vệ phòng ngự thuần túy. Điểm khác biệt duy nhất của họ là khả năng di chuyển cực rộng trong khu vực phòng ngự.. Tiền vệ mỏ neo, đúng với tên gọi của nó, là một chuyên gia kèm người của đội bóng. Họ sẵn sang lao theo bất kỳ một cầu thủ đối phương nào mà họ cảm thấy có khả năng gây nguy hiểm cho đội nhà, đồng thời bỏ hẳn vị trí của mình cho… một ai đó họ không quan tâm. Điều này đôi khi mang lại những hiệu ứng tuyệt vời cho đội bóng nếu mỏ neo có thể vô hiệu hóa hoàn toàn tiền đạo (hoặc tiền vệ) ngôi sao đối thủ, nhưng đôi khi cũng gây ra hiệu ứng rất xấu nếu đội hình đối thủ được tổ chức tốt, hoặc không phụ thuộc quá nhiều vào một ngôi sao, hoặc đơn giản là ngôi sao tấn công quá xuất sắc. Trường hợp này, tiền vệ mỏ neo gần như là một gánh nặng.
2.3. Tiền vệ trụ
Tiền vệ trụ thường được xếp cùng loại với tiền vệ phòng ngự thuần túy. Tuy nhiên, sự xuất hiện của Claudie Makelele đã khiến cho khái niệm này bị thay đổi đi không ít. Người ta cho rằng, Makelele đã tự mình tạo ra một vai trò thi đấu mà anh là đại diện ưu tú duy nhất trong lịch sử, ít nhất là trong thời đại của mình.
Makelele đã tạo ra một mẫu hình tiền vệ chỉ biết toàn tâm toàn ý cho phòng ngự, một kẻ phản bóng đáthuần túy xấu xí, bé nhỏ và nguy hiểm. Trong thời kỳ hoàng kim của các số 10, Makelele là vật cản hữu hình gần như duy nhất (nhưng cũng là vật cản khó nhằn nhất) cho những phút giấy chói sáng của loại cầu thủ có lối chơi đẹp nhất thế giới. Anh sinh ra để hủy diệt mọi số 10 để đảm bảo rằng, trong mọi trận đấu có mặt mình, số 10 đồng đội của anh, gần như ám chỉ Zinadine Zidane, là kẻ duy nhất được phép trở thành nhân vật chính.
Hiếm khi nào Makelele thực hiện một đường chuyền quá… 10 mét. Thể hình và thể lực cũng không cho phép anh gây áp lực thô bạo lên đối thủ hoặc thực hiện những pha tắc bóng mạnh mẽ như các tiền vệ phòng ngự thông thường. Tệ hơn, anh gần như không bao giờ biết đến tấn công: Ngay cả các trung vệ cũng có số lần dâng cao hơn Makelele trong rất nhiều trường hợp. Tuy nhiên, Makelele lại là cầu thủ sở hữu nhãn quan và khả năng phán đoán tình huống tuyệt vời. Khi đối thủ của bạn là một số 10 xuất chúng, thể hình và sức mạnh thô bạo chẳng có ý nghĩa gì cả! (Và đó là lý do số 10 vẫn tiếp tục bá đạo bất chấp sức mạnh của các tiền vệ phòng ngự) Nhưng khả năng phán đoán bậc thầy của Makelele lại hoàn toàn khác. Anh chính là “thiên địch” của số 10: Đơn giản, chuẩn xác, và đơn giản là không thể bị đánh bại bằng kỹ thuật
2.4. Tiền vệ kiến thiết lùi sâu (Regista)
Tiền vệ kiến thiết lùi sâu, được biết đến rộng rãi trên thế giới với cái tên Regista, là một mẫu tiền vệ được săn đón nhiều nhất của thế giới bóng đá hiện đại. Đôi khi các tiền vệ kiến thiết lùi sâu có thể thi đấu ở một vị trí cao hơn nhiều so với các tiền vệ phòng ngự thuần túy, thậm chí trở thành một tiền vệ trung tâm (như Xavi, Xabi Alonso…), nhưng về cơ bản, Regista vẫn là một khái niệm dành cho tiền vệ kiến thiết đứng ở vị trí khoảng từ 2 đến 2.5 đội hình.
Ngày nay, người ta có thể nhắn đến Xavi ở Barcelona, Xabi Alonso ở Real Madrid, hay thậm chí trẻ hơn rất nhiều là İlkay Gündoğan của Dortmund khi cần những ví dụ tốt về Regista ở Tây Ban Nha và Đức, nhưng nếu muốn nói về sức mạnh và vẻ đẹp thực sự mà Regista có thể sở hữu, thì không có bất kỳ một bằng chứng nào đủ xứng đáng để thay thế cho Andrea Pirlo: Một Regista của tất cả mọi Regista từng tồn tại trên thế giới.
Khác với tất cả mọi playmaker từng tồn tại trên thế giới, từ Rivelino của những năm 70, Platini những năm 80, Ruis Costa và Zidane những năm 90 – 2000 đến hàng nghìn các cầu thủ kiến thiết thiên tài khác, Pirlo của thời kỳ đỉnh cao không thi đấu ở phía trên hàng tiền vệ để thực hiện những pha bóng đẹp long lanh xé toang hàng phòng thủ đối phương, mà đứng ở vị trí gần như chỉ ngang với vị trí Makelele, nơi mà anh thực sự là một nhạc trưởng, lùi sâu, quan sát tổng thể mọi diễn biến của trận đấu và tung ra những đường chuyền mang tính quyết định ở khoảng cách đôi khi lên đến 50-60m.
Regista là một dạng thu nhỏ khác của Libero huyền thoại trong quá khứ. Nhưng khác với (một phiên bản hiện đại khác của Libero là) tiền vệ con thoi, những người lên công về thủ không biết mệt mỏi, Regista đơn giản là một vị tướng, khống chế cục diện trận đấu không phải bằng thể lực và kỹ thuật bậc thầy, mà bằng tầm quan sát rộng kinh ngạc và khả năng quan sát, dẫn dắt trận đấu xuất sắc.
Ở một khía cạnh khác, để được tự do sáng tạo, các Regista luôn luôn cần những “máy quét” bảo vệ. Nhưng khác với các số 10, đặt một Regista vào đội hình thi đấu là giải pháp hết sức mạo hiểm: Họ thi đấu ở vị trí cực kỳ quan trọng trong hệ thống phòng ngự, nhưng lại không có đủ thể lực và kỹ năng cần thiết cho việc phòng thủ. Vì thế, các máy quét không chỉ phải thay phần Regista hỗ trợ phòng ngự, mà còn phải trở thành tấm lá chắn bảo vệ cho Regista khỏi sức mạnh của đối thủ. Rất may cho Pirlo, Gattuso, Daniel De Rossi và Arturo Vidal, những cầu thủ từng đá cặp với anh trong suốt sự nghiệp thi đấu của mình đều là những chuyên gia phòng ngự bậc thầy.
Trúc Phong
Đường dẫn đến khung thành
