(Đường dẫn đến khung thành) - Bài viết thứ 2 trong loạt bài giới thiệu về các vị trí: Tiền vệ tấn công, tức là những tiền vệ có vị trí hoạt động từ khoảng 3.5/5-4/5 sân đấu, những người đá nhô cao hơn các tiền vệ trung tâm và ngay sau lưng tiền đạo.
Tiền vệ tấn công hầu hết là những cầu thủ có tầm ảnh hưởng lớn đến khả năng tấn công của đội nhà. Một vài hệ thống chiến thuật có thể sẽ cố gắng tránh né sự xuất hiện của vị trí này, tuy nhiên, đó là khi họ không thể sở hữu một cầu thủ có phẩm chất và khả năng sáng tạo đặc biệt đến như vậy trong đội hình.
Hầu hết những cầu thủ tấn công nổi tiếng trong lịch sử như Zico, Maradona, Zidane, Roberto Baggio, Ruis Costa, Dennis Bergkamp, Francesco Totti và hàng tá cái tên đình đám khác đều là tiền vệ tấn công (đôi khi người ta vẫn gọi họ là tiền đạo, nhưng một tiền đạo "lừng khừng" như vị trí số 10 tốt hơn hết nên được xem là tiền vệ tấn công thay vì tiền đạo), hầu hết những biến động lớn nhất của lịch sử chiến thuật bóng đá đều có dấu chân của các tiền vệ công, và quan trọng hơn, biểu tượng của bóng đá tấn công sáng tạo, đẹp mắt, và hoa mỹ nhất thế giới chính là vị trí được vinh danh là huyền thoại của các vị trí cầu thủ này.
Hẳn nhiên, tiền vệ tấn công chỉ là tên gọi khái quát về vị trí thi đấu trên sân. Sự phát triển không ngừng của các hệ thống đã sinh ra hàng loạt các vai trò thi đấu gần như đối lập nhau trong cùng một vị trí chiến thuật. Với vị trí tiền vệ công, đó là: Tiền vệ số 10 (cổ điển và hiện đại), tiền vệ tấn công thuần tuý, tiền vệ kiến thiết tấn công, và một cái tên gần như khá xa lạ với nhiều người - "tiền vệ trụ tấn công".
1. Tiền vệ số 10 (Fantasista, Trequasista):
Một trong số rất ít các vị trí được vinh danh theo một con số cố định.
Số 10 thường được gọi là tiền đạo thay vì tiền vệ, phần vì họ được yêu cầu chơi cao hơn nhiều so với các tiền vệ công thuần tuý (4-4,5/5 thay vì 3,5), phần khác vì họ rất ít khi tham gia phòng thủ. Một số số 10 cổ điển còn không thèm phòng thủ bất chấp việc tiền đạo cắm của đội nhà cũng bị buộc phải lùi sâu. Tuy nhiên, ngày nay, các số 10 hiên đại đã trở nên chăm chỉ hơn, thi đấu thấp hơn, và bớt "kiêu căng" hơn các tiền bối, và cùng với nhiệm vụ lĩnh xướng hàng công, cuốn cả các cầu thủ chạy cánh, các tiền đạo và tiền vệ phía sau vận hành xoay quanh mình, các số 10 vẫn nên được xem như là tiền vệ.
Trong bóng đá, số 10 là số áo tối thượng. Vị trí số 10 kể từ khi nó xuất hiện cũng tương tự: Họ chỉ là một, nhưng cũng là tất cả những gì đội bóng cần phải có: Kỹ năng xử lý bóng tuyệt vời, nhãn quan chiến thuật sắc sảo, khả năng dứt điểm tốt và hơn thế nữa là năng lực thay đổi cục diện trận đấu.
- Một cầu thủ thiên tài như Maradona chạm bóng bao nhiêu phút trong một trận đấu?- Nói theo một cách nào đó, Maradona là linh hồn, là lối chơi, là tinh thần, là sức mạnh, và là tất cả của Napoli, nhưng ông không chạm bóng 10 phút, 20 phút, 30 phút hoặc hơn thế! Maradona chỉ cần 3 phút: 87 phút để quan sát, và chỉ 3 phút để định đoạt trận đấu
Đôi khi một tiền vệ số 10 vào sân như đi... biểu diễn. Mái tóc điệu đà như của Baggio, Del Piero, hay Carlos Valderrama, những vũ điệu ngúng nguẩy của Ronaldinho... có thể chỉ là chuyện ngoài chuyên môn, nhưng lại là một phần không thể thiếu của những nghệ sĩ sân cỏ thực thụ, những người sinh ra đã khác thường: Sinh ra để làm nên nghệ thuật.
Vào những năm đầu thế kỷ này, bóng đá thế giới đã trải qua một trong những biến động lớn lao nhất lịch sử: Sự thống trị và sụp đổ của vị trí số 10 cổ điển. Và những Kaka, Modric, Sneijder... ra đời như những sản phẩm đột biến của số 10 trong tính hình mới: Họ nhanh hơn, khoẻ hơn, chăm chỉ phòng thủ hơn, hoạt động rộng hơn, sút xa tốt hơn, và thậm chí là ít chấn thương hơn (cười). Một vài người trong số họ chỉ sở hữu rất ít phẩm chất nghệ sĩ đủ để sánh ngang với các tiền bối, nhưng lại hoàn toàn phù hợp với thực trạng bóng đá giàu thể lực và tốc độ như hiện tại.
2. Tiền vệ tấn công thuần tuý (Attack Midfieder):
Tiền vệ công thuần tuý có thể được xem là vai trò cơ bản nhất của vị trí này. Đá cao nhất trong hàng tiền vệ, nhiệm vụ của các tiền vệ này thường là kết quả của sự kết hợp tiền vệ số 10 với tiền vệ điều phối trung tâm: Họ được quyền cầm bóng lâu hơn nhiều so với các vị trí khác để chờ đợi sơ hở của đối thủ, kỹ năng chạy chỗ và tăng tốc đoạn ngắn tốt để phá vỡ hệ thống phòng ngự, khả năng chuyền bóng sáng tạo (đương nhiên), và thái độ phòng thủ -đánh chặn từ xa hoàn toàn nghiêm túc.
Tiền vệ tấn công thuần tuý cũng khác với các vai trò khác cùng vị trí. Họ ít có tầm ảnh hưởng hơn, và không được hoạt động tự do lên phía trên như các tiền vệ số 10 cổ điển, hoặc lùi sâu và dạt cánh như tiền vệ kiến thiết trung tâm và số 10 hiện đại. Vị trí tấn công cũng là vị trí phòng thủ, và do đó, cầu thủ này không chỉ là một phần quan trọng trong các phương án tấn công trung lộ, mà còn là chốt chặn từ xa, tạo thời gian tái lập đội hình phòng thủ, và một điểm luân chuyển bóng có yêu cầu khắt khe về tốc độ, kỹ thuật, cũng như năng lực phán đoán (vì ở rất gần khu vực phòng thủ của đối phương) để đảm bảo cự ly đội hình.
Một vài tiền vệ tấn công thuần tuý còn có thể lực và khả năng dứt điểm từ xa tuyệt vời. Trong bóng đá, mối quan hệ bù trừ giữa thể lực và kỹ thuật (cũng như sức mạnh và óc sáng tạo) luôn được các HLV tận dụng triệt để. Và mẫu cầu thủ tiền vệ tấn công không có nhiều khả năng sáng tạo - kỹ thuật (so với các đồng nghiệp cùng vị trí) nhưng có thể lực vượt trội vẫn được ưa thích sử dụng để tạo ra những đột biến kinh người. Yaya Toure của Man City trong mùa giải cuối cùng của Roberto Mancini là một ví dụ.
3. Tiền vệ kiến thiết tấn công (Advance Playmarker):
Mẫu tiền vệ này đơn giản là một sản phẩm kết hợp giữa vai trò tiền vệ kiến thiết trung tâm với vị trí tiền vệ tấn công. Ở vị trí cao hơn, các tiền vệ kiến thiết bị buộc phải hoạt động nhanh hơn, chuyền bóng mạnh và chính xác hơn, đồng thời cũng phải nhạy bén hơn trong các pha đối đầu 1vs1, thậm chí là 1vs2, 1vs3. Các tiền vệ kiến thiết tấn công cũng có thể bị buộc phải tham gia phòng thủ khi cần, nhưng thường thì không mấy khi các cầu thủ này thực hiện nghiêm túc như khi thi đấu ở trung tâm. Đương nhiên, khi phải đối đầu với một số lượng cầu thủ đối phương đông hơn gấp nhiều lần và không gian mở rộng, việc cân bằng giữa phòng ngự từ xa và tổ chức đội hình luôn trở nên hết sức khó khăn.
Một vài tiền vệ kiến thiết tấn công còn được giao nhiệm vụ...kèm chặt một tiền vệ kiến thiết khác (thường là ở vị trí lùi sâu) như Xavi kèm Pirlo trong trận chung kết Euro 2012 vừa rồi. Nên nhớ, với một tiền vệ kiến thiết lùi sâu, nếu việc để hở họ chắc chắn là một sai lầm, thì việc bố trí một cầu thủ dâng cao để kèm chặt họ có thể lại là một sai lầm nghiêm trọng khác.
4. Tiền vệ... trụ tấn công (holding attack midfielder):
Mẫu cầu thủ hiếm hoi này là sản phẩm sáng tạo không thành của Roberto Mancini. Đương nhiên, đó cũng không hẳn là một thất bại: Yaya Toure không chỉ có những kỹ năng tuyệt vời cho vị trí tiền vệ đánh chặn đơn thuần như ở Barcelona, mà còn mang đầy đủ những phẩm chất để trở thành một cầu thủ tấn công toàn diện xuất sắc. Với Roberto Mancini, ông biến Toure từ một tiền vệ phòng ngự đến tiền vệ toàn diện trung tâm, tiền vệ con thoi để dần dần hình thành một cầu thủ có vai trò chưa từng có trong lịch sử bóng đá thế giới - tiền vệ...trụ tấn công. Tuy nhiên, cho đến nửa sau mùa giải cuối cùng của mình ở Man City, Mancini thậm chí đã nhận ra cầu thủ xuất sắc nhất trong đội hình của mình có thể làm được nhiều hơn thế trong vị trí tiền vệ tấn công thuần tuý.
Theo truyền thống, các tiền vệ trụ thường được yêu cầu đá khá thấp trong đội hình để bảo vệ hàng hậu vệ. Nguyên tắc này vẫn đúng với hầu hết các hệ thống chiến thuật đương đại, với Busquets ở Barcelona, Khedira ở Real Mardrid, Gustavo ở Bayern Munich, Flamini ở Arsenal... Tuy nhiên, một vài hệ thống với những yêu cầu rất riêng đã khiến vị trí này có một vài thay đổi. Tiêu biểu như AC Milan trong khoảng 2002 đến cuối thập niên trước, cùng với việc sử dụng "mắt bão" Andrea Pirlo cho vị trí tiền vệ kiến thiết lùi sâu, một cuộc cách mạng chiến thuật quan trọng của thế kỷ này, các tiền vệ trụ và nửa trụ (Gattuso và Seedorf) được yêu cầu đá cao hơn để làm tấm lá chắn cho tiền vệ kiến thiết (Pirlo) mặc sức sáng tạo.
Một tiền vệ trụ dâng cao sẽ là một chiến thuật nguy hiểm? Đúng! Nếu như tiền vệ con thoi là một quyết định mạo hiểm ở khu trung tâm, thì tiền vệ trụ tấn công với những ưu thế chưa thể đánh giá được là một mạo hiểm tương tự ở phía trên. Các cầu thủ thi đấu càng cao, không gian hoạt động càng rộng, và những ưu thế về mặt thể lực sẽ không còn thể hiện được toàn diện như khi phòng thủ trong một không gian hẹp hơn phía sân nhà. Nên nhớ: Khi bạn tấn công, bạn không thể kéo toàn bộ hàng hậu vệ lên phía trên để hỗ trợ cho những quyết định bám người mạo hiểm của mình. Một tiền vệ trụ tấn công có thể gây được áp lực lên hàng phòng thủ của đối phương và bảo vệ cho các tiền vệ công khác, hoặc tiền vệ trung tâm phía sau bằng sức mạnh, nhưng liệu như thế đã đủ để khiến một HLV mạo hiểm tước bỏ một vị trí tấn công chiến lược là tiền vệ công để đặt vào một chiến binh hay không?
Việc đẩy Yaya Toure lên rất cao liệu có phải là một biện pháp để bảo vệ Silva thi đấu dạt cánh? Có thể là như thế, hoặc không. Vì thử nghiệm của Mancini bị năng lực tuyệt vời của Toure kết thúc trước khi nó kịp phát huy hiệu quả, mọi thứ vẫn còn nằm trên lý thuyết.
Trúc Phong
Đường dẫn đến khung thành
