(Đường dẫn đến khung thành) - Suốt một thập kỷ qua, những nguyên tắc cố hữu của bóng đá đã chịu những biến động mãnh liệt chưa từng có trong lịch sử. Lối bóng đá đập nhả đầy bóng bẩy từ vùng đất Flamenco đã có cuộc lật đổ vĩ đại, buộc vũ điệu Samba từng thống trị làng túc cầu thế giới suốt một thời gian dài phải cúi mình. Tiki-taka của Barcelona và Tây Ban Nha, sau khi chinh phục hết thảy mọi danh hiệu cũng như tình yêu của giới mộ điệu, đã trở thành biểu tượng, là hình ảnh mới của Joga Bonito huyền thoại.
Về cơ bản Tiki-Taka, hoàn toàn mâu thuẫn với lối bóng đá cá nhân, đặc biệt là “số 10” (Fantasista) – loại cầu thủ sinh ra để được làm nhân vật chính, làm “mắt bão” cho thứ bóng đá tấn công đẹp mắt và sáng tạo. Nói như thế có nghĩa là, trong thời đại của Tiki-Taka, vai trò của một vị trí sáng tạo lối chơi đã trở nên lỗi thời? Nghĩa là trong lịch sử, bóng đá Tây Ban Nha tiền kỳ Tiki-Taka phải chăng cũng đã từng sử dụng một cầu thủ số 10 nào đó?
Mặc dù trong thế hệ vàng hiện tại, Tây Ban Nha đang may mắn sở hữu một số lượng những nhà kiến thiết nhỏ bé và xuất sắc nhiều đến kinh ngạc, nhưng trong quá khứ, họ chưa từng làm được điều tương tự. Điều này hoàn toàn đối lập với các quốc gia Latin khác như Brazil, Ý, Pháp, và Argentina, quê hương của những số 10 huyền thoại như Zico, Baggio, Platini và Maradona… danh sách này thậm chí còn có thể kéo dài hơn với Rui Costa của Bồ Đào Nha và Gheorghe Hagi của Romania. Nhưng với Tây Ban Nha, mọi thứ lại hoàn toàn khác!
Thực ra, về vấn đề này, sẽ thật cẩu thả nếu ta dễ dàng bỏ qua Luis ‘Luisito’ Suarez, ngôi sao của Barcelona và Inter Milan. Sau tất cả, tiền vệ từng giành quả bóng vàng năm 1960 đã trở thành người đầu tiên (và vẫn là duy nhất) của Tây Ban Nha xứng đáng với hai chữ huyền thoại. Tuy nhiên, theo những gì tôi biết thì, Luis Suarez có rất ít, hoặc thậm chí là hoàn toàn không có những tố chất phù hợp với chiếc áo số 10: Bất kể việc bắt đầu sự nghiệp như một tiền đạo, nhưng ông chỉ thực sự tỏa sáng ở vai trò tiền vệ kiến thiết lùi sâu ở Inter Milan.
 |
| Luis Suárez Miramontes |
Các cầu thủ “số 10”, thường là những tiền đạo lùi (hoặc tiền vệ công) sáng tạo có kỹ năng chơi bóng tốt nhất đội, đồng thời cũng là người truyền cảm hứng cho phần còn lại của đội bóng. Họ là mẫu cầu thủ có nhãn quan chiến thuật xuất sắc, khả năng chuyền bóng, dốc bóng đột phá, và dứt điểm tốt để tự mình tạo ra đột biến, hoặc biến một đội bóng tầm trung thành một tập thể xuất sắc.
Khái niệm này có thể đúng với hầu hết các quốc gia, nhưng với Tây Ban Nha thì không! Số 10 ở Tây Ban Nha, trong suốt chiều dài lịch sử của nó, không được ngưỡng mộ nhiều, thậm chí được sùng bái như ở các quốc gia Mỹ Latin và châu Âu. Ở Tây Ban Nha, người ta chỉ tán tụng thủ môn là số 9 (tiền đạo sát thủ).
Truyền thống bóng đá ở đất nước này không ngưỡng vọng số 10, nhưng Furia Roja lại đề cao lối chơi máu lửa, tốc độ, và lòng nhiệt huyết như là những thuộc tính có giá trị thực sự - một quan điểm khá giống với người Anh – với Athletic Bilbao của những năm 80 thế kỷ trước là đại diện tiêu biểu. Và vì thế, Anh và Tây Ban Nha trở thành hai trong số rất ít những nền bóng đá không có sùng bái tôn giáo lên một số áo nào đó.
Hai vấn đề khác là, thứ nhất, trước những năm 80 của thế kỷ trước, các đội bóng của Tây Ban Nha có truyền thống tấn công trung lộ (interiores – chiến thuật yêu cầu các cầu thủ chạy cánh chơi bó vào trong khi đội nhà tấn công), và các cầu thủ đá cánh, những người thường mang số 8 và 10, có vai trò tương tự như nhau. Từ đó, vị trí số 10 bị đe dọa nghiêm trọng lần thứ nhất, để trở nên không còn đặc biệt nữa! Thứ hai, các đội trưởng thường trái tim của đội bóng thường là tiền vệ trung tâm hoặc trung vệ thay vì một vị trí tương đối cao như tiền vệ công hay tiền đạo lùi. Không có số 10 nào ở vị trí thấp như thế hết!
Hẳn nhiên, không phải là không có ngoại lệ ở La Liga, vẫn có một vài số 10 được “nhập khẩu” vào đây. Trong những năm 70 của thế kỷ trước, hàng loạt cầu thủ ngoại quốc đến với Tây Ban Nha để khỏa lấp sự thiếu thốn trầm trọng các Fantasista ở đất nước này. Nhưng luật định mới để hạn chế ngoại binh như cầu thủ phải có gốc Tây Ban Nha, hoặc nửa quốc tịch Tây Ban Nha… được đưa ra. Và hẳn nhiên, một loạt cầu thủ Mỹ Latin “gốc Tây Ban Nha” đầy bí ẩn ra đời. Sid Lowe của The Guardian nói:
Chưa bao giờ trong lịch sử bóng đá Tây Ban Nha lại có tỷ lệ cầu thủ Argentina lớn đến như vậy. Một vụ bê bối lớn, nhưng là hệ quả hết sức hiển nhiên của chính sách siết chặt chuyển nhượng ngoại binh của liên đoàn bóng đá Tây Ban Nha: Các cầu thủ Mỹ Latin đột nhiên “phát hiện” ra cha mẹ, hoặc ông bà gì đó của mình là người Tây Ban Nha. Thống kê từ một luật sư ở Barcelona vào thời gian đó (những năm 1970) cho thấy: Có đến ¾ giấy từ chứng thực là giả
Phải chăng, sự gia tăng số lượng cầu thủ thuộc những nền bóng đá khác nhau đã có những ảnh hưởng nhất định đến cách mà người TBN nghĩ về số 10? Có vẻ như khát khao sở hữu một số 10 thực sự trong đội hình chỉ là do bị ảnh hưởng bởi triết lý bóng đá Mỹ Latin thời điểm đó. Và việc nhập khẩu Fantasista cho thấy người Tây Ban Nha, đất nước không bao giờ nhất quán giữa chiến lược đào tạo và nhu cầu sử dụng cầu thủ, thèm khát đến như thế nào mẫu cầu thủ có nhãn quan chiến thuật xuất sắc và kỹ thuật tuyệt vời đến như thế nào.
Một cuộc phỏng vấn thú vị với huấn luyện viên trưởng của học viện đào tạo cầu thủ trẻ Liverpool, ông Rodolfo Borrell, người từng là HLV đội trẻ của Barcelona trong 14 mùa giải, là người trực tiếp giám sát sự phát triển của Lionel Messi và Cesc Fabregas trong thời gian họ thi đấu ở đội trẻ:
(Khi được hỏi, liệu ông có nghĩ một số lượng lớn số 10 ngoại binh xuất hiện ở La Liga là bởi vì các học viện bóng đá tập trung phát triển khả năng chơi bóng đồng đội, thay vì kỹ thuật cá nhân cho mỗi cầu thủ hay không, ông trả lời: )
Không! Tôi chỉ muốn nói rằng, ta phải nhìn nhận bóng đá theo đúng quan điểm xã hội mà nó tồn tại. Ý tôi là, trong khi một số nền bóng đá, trẻ em vẫn được thoải mái chơi bóng trên đường phố, bãi biển, hoặc công viên, một số khác lại ngăn cấm vì coi đó là những nơi quá nguy hiểm cho chúng.Trong thời gian tôi làm việc ở Barcelona, chúng tôi đã tìm hiểu từng cầu thủ một trong toàn bộ các cầu thủ trẻ có mặt ở đây. Rồi tình cờ chúng tôi phát hiện ra chỉ một số ít tài năng trẻ là ở trung tâm, trong khi số còn lại đều sống ở ngoại ô. Một trong số các lý do là, trong khu trung tâm, tất cả mọi thứ ở đây chỉ là đường phố và xe cộ. Với Tây Ban Nha, bạn không thể chơi bóng ngoài đường được!Ngoài ra, trong các xã hội phát triển về kinh tế, những đứa trẻ có quá nhiều thứ để chơi ở trong nhà. Hiển nhiên, nếu trẻ nhỏ có một máy Playstation, hoặc hàng tá thứ khác ở trong nhà, chúng sẽ dán chặt vào ghế sofa cho đến khi có người đuổi chúng ra khỏi đó. Nhưng nếu trẻ không có gì cả, trừ quả bóng, món đồ chơi duy nhất của khoảng 20 đứa nữa trong xóm, chúng có thể làm gì ngoài chơi bóng? Bóng đá làm một môn thể thao, và chỉ có luyện tập không ngừng mới giúp bạn chơi tốt.Điều này có nghĩa là gì? Nếu một cầu thủ trẻ là một cầu thủ bóng đá đường phố giỏi, thì đó cũng sẽ là một cầu thủ giàu kỹ thuật cá nhân và có cá tính. Vì sao ư? Vì chơi bóng trên đường phố nghĩa là phải chơi trên những điều kiện sân bãi khác nhau. Điều khiển bóng từ đó không phải là việc dễ dàng nữa! Bạn sẽ phải học cách để mà lách qua hàng tá các vật cản, hầm hố… không mong muốn… Đó là điều kiện để tạo ra những kỹ năng tuyệt vời cho một số 10. Thứ hai, khi bạn chơi bóng với hàng xóm hoặc bạn bè (trên đường phố), bạn có thể phải chơi bóng với những đứa 12-13 tuổi, nhưng cũng có thể là những người 18-20 tuổi. Thứ ba, có thể quả bóng bạn chơi không phải là một quả bóng tốt, và bạn thì phải đang cố để điều khiển nó.Môi trường làm nên một cầu thủ xuất sắc. Không phải tất cả, nhưng đa số là vậy. Từ môi trường bóng đá đường phố, những Maradona, Cruyff, Pele, Messi, Aguero, Tevez… ra đời. Ấy là tôi chưa nói tới tác dụng của các khóa đào tạo
Đó là một cái nhìn sâu sắc từ một trong những người làm nên thành công của lò đào tạo bóng đá nổi tiếng La Masia, cái nôi của Tiki-Taka..
Nhiều năm sau đó, liên đoàn bóng đá Tây Ban Nha đã có một số cải cách quan trọng để giải quyết bê bối của những năm 70. Và hệ quả là, các cầu thủ trẻ của họ đã được hưởng lợi rất nhiều từ các ngoại binh số 10. Iniesta, Mata, Fabregas, David Silva, Cazola… - những cầu thủ có lối chơi rất gần với số 10 cổ điển - bắt đầu chứng tỏ được khả năng của mình như những Fantasista đầu tiên của Furia Roja.
Vậy điều gì đã ảnh hưởng trực tiếp, và làm thay đổi triết lý bóng đá Tây Ban Nha? Và chúng xảy ra từ bao giờ? Graham Hunter, phóng viên tờ Sky Sport cho biết:
Tôi chắc chắn 100% rằng lý do đó là Cruyff. Ngay từ lúc đặt chân đến đây, vào ngày 25/10/1973, ông đã bắt đầu khiến cả Tây Ban Nha của thống chế Francisco Franco phải rùng mình, chơi bóng và rao giảng về triết lý bóng đá tổng lực, triết lý bóng đá làm chấn động thế giới, của riêng ông. Thời điểm đó, chế độ của Franco đã sắp kết thúc, người Tây Ban Nha đang bắt đầu đón nhận một thời đại mới. Và Cruyff trở thành một biểu tượng mẫu mực.Rồi Cruyff ra đi, nhưng ông lại trở lại vào 10 năm sau đó để tạo ra Dream Team và một thời đại mới mang thương hiệu Tây Ban Nha. Họ đã giành được hết danh hiệu này tới danh hiệu khác trên đấu trường châu Âu. 5 danh hiệu và một triết lý bóng đá hoàn toàn khác biệt, đó thực sự là một huyền thoại.
Ngoài ra, cũng trong thời gian này, Barcelona đăng cai thế vận hội 1992, và tuyển Olympic bóng đá Tây Ban Nha vô địch với một lối chơi ấn tượng. Điều này đã truyền cảm hứng cho các thế hệ tiếp theo trong nhiệm vụ cách tân một nền bóng đá.
Các tiền vệ công nhỏ bé nêu phía trên bất ngờ phù hợp hoàn hảo với triết lý bóng đá Tiki-Taka, cũng là những ví dụ về mẫu cầu thủ tổ chức hiện đại mặc dù những người như Iniesta và David Silva giống với hầu hết những số 10 cổ điển. Ngoài những người trên, bóng đá Tây Ban Nha còn sở hữu không ít cầu thủ đẳng cấp, có phẩm chất thiên bẩm như Guti của Real Madrid, nhiều tiềm năng như Julen Guerrero của Bilbao, tinh quái như Ivan de la Pena của Barcelona, hãm nhịp xuất sắc như Carlos Valeron, người được Graham Hunter ưu ái gọi tên “Zidane của Tây Ban Nha”. Hunter nói: “Anh ấy là một cầu thủ đặc biệt! Tôi rất thích anh ấy! Ở cái tuổi đó, người ta vẫn có thể thấy sự thông minh và khát khao chiến thắng trong anh lớn đến chừng nào!
Một phân tích của Graham Hunter về Valeron, nhưng có giá trị tương đối phổ quát cho các tiền vệ kiến thiết bóng:
Tôi cho rằng, ngay khi bạn nhận được bất kỳ một câu hỏi nào về một tiền vệ kiến thiết, bạn phải xác định rằng, lối chơi của họ chỉ đơn thuần là đẹp mắt, hay thực sự hiệu quả. Valeron luôn luôn, luôn luôn muốn chiến thắng và mang lại những điều tốt nhất cho lối chơi cả đội.
So với Mỹ Latin, mẫu cầu thủ số 10 ở Tây Ban Nha bắt đầu mở rộng tầm ảnh hưởng của mình ra toàn đội một cách chậm rãi hơn, tuy nhiên, sau một thế hệ được truyền cảm hứng, cũng như nỗ lực có ý thức, để tạo ra một thứ bóng đá giàu kỹ thuật, Tây Ban Nha đã có 2 chức vô địch châu Âu và 1 World Cup nhờ phép màu của các tiền vệ kiến thiết. Cả thế giới đang nhảy múa theo điệu Tiki-Taka.
Trúc Phong
Dịch từ: Fantasista10.co.uk
